آیا در مازندران دیو وجود داشته؟

همه­‌ی ما داستان هفت خان رستم را خوانده یا شنیده­‌ایم و قطعاً این پرسش در ذهنمان پیش آمده که آیا مازندران جای زندگی دیوها بود؟ آیا رستم به راستی با دیوها مبارزه کرد؟ در ابتدا بهتر است بدانیم چه تفسیرهایی از دیو شده است.

۱- «دیو»، نام و لقب عمومی همه‌­ی موجودات مافوق طبیعی است.

۲- در ایران پیش از زرتشت، دیوها مقدس بوده و در کنار دیگر ایزدان پرستش می­‌شدند.

۳- با پیدایی دین زرتشتی و ریشه دواندن آن در ایران، دیوها از جایگاه خود پایین آمده و در ردیف اهریمنان جای گرفتند.

۴- پیروان آیین پرستش دیوان، نکوهش شده و دشمن به شمار آمدند. تصوراتی هم که از آن­ها می‌­شد با گذشت زمان به شاخ و برگ افسانه آراسته شد و به تصور موجود زیانکار و زشت­‌چهره‌ه­ایی به نام دیو منجر شد. اما در بخشی از روایت‌­های برجامانده از دوران کهن، ویژگی­‌های انسانی دیوان دیده می‌­شود. در گرشاسب‌­نامه، دیوان دارای صفات آدمی بوده و از تمدن و هنر و دانش و موسیقی برخوردارند. بنابر شاهنامه، آن­ها بودند که خط و نوشتن را به تهمورث آموختند و جمشید با کمک اینان، بناهای بزرگ ساخت.

پژوهشگران درباره‌­ی موقعیت جغرافیایی مازندران گفته­‌اند که مازندرانِ داستان­‌ها و افسانه­‌های شاهنامه جایی غیر از سرزمین شمال ایران بوده و در آفریقاست. صد سال پس از شاهنامه­، در اثری به نام کوش­نامه از ایران­شاهِ ابی­الخیر، سپاهیان مازندران از اهالیِ آفریقایی سرزمین­‌های بجه و نوبه و مردمانی تنومند و جنگاور هستند؛ پهلوان آن­ها «اریدو» تنی سیاه دارد و پوستی سپید بر تن کرده است و او را دیو سپید می‌­نامند.

استاد جلال متینی به این دو روایت در این دو کتاب توجه نموده و در پایان به این نتیجه­‌ی منطقی می‌­رسد که در قرون نخستین اسلامی دو روایت درباره‌­ی ساکنان مازندران وجود داشت. در یکی، دیو به معنای موجودی غول‌­آسا و افسان‌ه­ای بود و در دیگری، ساکنان نیرومند و سیاه­پوست آن سرزمین بودند. یک روایت به دست فردوسی افتاد و روایت دیگری به دست حکیم ایرانشاه. در فرهنگ فارسی برهان قاطع نیز دیو سپید، پهلوانی مازندرانی معرفی شده که به دست رستم کشته می‌­شود.

برچسب‌: دیو، رستم، شاهنمامه، مازندران

• 

  فصل آخر پرندگان مازندران نزدیک است